20 Μαρτίου: Διεθνής Ημέρα Ευτυχίας

Αλήθεια, μετριέται η ευτυχία, υπολογίζεται, σχεδιάζεται, επιτυγχάνεται ή είναι μια έννοια θεωρητική και αφηρημένη; Η απάντηση έχει έρθει εδώ και χρόνια από ένα μικρό κράτος των Ιμαλαΐων το Μπουτάν, το οποίο από τη δεκαετία του ΄70, χρησιμοποιεί τον δείκτη «Ακαθάριστη Εθνική Ευτυχία» (Gross National Hapiness GNH), σε αντιδιαστολή με το γνωστό «Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν» (Gross National Product GNP), για να υποδείξει και να αποδείξει ότι η βιώσιμη ανάπτυξη κρατών και ανθρώπων δεν βασίζεται μόνο σε οικονομικά μεγέθη.

Μάλιστα στο Μπουτάν έχει συσταθεί το Κέντρο Μελετών και Έρευνας για την Ακαθάριστη Εθνική Ευτυχία (The Centre for Bhutan Studies & GNH Research), το οποίο διεξάγει κάθε πενταετία ποιοτικές έρευνες με ευρύ ερωτηματολόγιο σε ένα μεγάλο δείγμα πολιτών (περίπου 100.000), που αφορά 9 τομείς: ψυχολογική ευημερία, υγεία, εκπαίδευση, αξιοποίηση του χρόνου, πολιτισμική διαφοροποίηση και αποδοχή, χρηστή διακυβέρνηση, ποικιλία και προστασία οικοσυστημάτων, κινητικότητα στην κοινωνία και ποιότητα ζωής.
Με άλλα λόγια ο εθνικός δείκτης της ευτυχίας αντλεί στοιχεία από κάθε άτομο, τα αξιολογεί και προσδιορίζει το εθνικό μέτρο της ευημερίας, αλλάζοντας, όπου κρίνεται απαραίτητο, τις πολιτικές πρακτικές.

Το δικαίωμα στην ευτυχία δεν υπάρχει νομικά κατοχυρωμένο στην Ε.Ε

Αλήθεια πόσο διαφορετικά θα ήταν τα πράγματα αν ο παραπάνω δείκτης είχε εφαρμογή και στην Ευρώπη;

Ιδιαίτερα σε περιόδους όπως αυτή που διανύουμε, αντιμετωπίζοντας το παγκόσμιο πρόσωπο της δυστυχίας με τις μορφές της κοινωνικοοικονομικής κρίσης, του απάνθρωπου πολέμου, του κύματος προσφύγων και της περιβαλλοντικής καταστροφής.

Και πώς να έχει άλλωστε, αφού το δικαίωμα της ευτυχίας δεν συμπεριλαμβάνεται στον Χάρτη των Βασικών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2010/C 83/02) με συνέπεια οι ευρωπαϊκές πολιτικές να στοχεύουν μόνο στην ευημερία των οικονομικών μεγεθών, αγνοώντας τη δυστυχία των ανθρώπων, παρότι σύμφωνα με τον ΟΗΕ κάθε άνθρωπος έχει από την φύση του δικαίωμα να αναζητά καθημερινά την ευτυχία του (την ευδαιμονία του, κατά τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους).

Ειδικότερα για την Ελλάδα, πρόσφατα στοιχεία του ΟΗΕ δείχνουν πως η χώρα την τελευταία πενταετία έχει τη δεύτερη μεγαλύτερη αύξηση δυστυχίας παγκοσμίως.

Γι’ αυτό φιλοσοφικά ευαισθητοποιημένοι Έλληνες πολίτες (επιστήμονες, εκπρόσωποι της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, δημοσιογράφοι, καλλιτέχνες, κ.ά) αποφάσισαν να προχωρήσουν στη σύνταξη της “Διακήρυξης του δικαιώματος της ευδαιμονίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση” («Διακήρυξη της Παλλήνης»).

Οι ίδιοι δημιούργησαν την ενημερωτική ιστοσελίδα www.eudaimonia.eu στην οποία βρίσκεται η διακήρυξη μεταφρασμένη σε 15 ευρωπαϊκές γλώσσες και έχουν ξεκινήσει τη συλλογή υπογραφών, ώστε να συζητηθεί το θέμα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Η «Διακήρυξη του δικαιώματος της ευδαιμονίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση» ή «Διακήρυξη της Παλλήνης», τεκμηριώθηκε φιλοσοφικά και παρουσιάστηκε στο 4ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Επικούρειας Φιλοσοφίας τον Φεβρουάριο του 2014 υπό την αιγίδα του δήμου Παλλήνης και προσυπογράφηκε και από τον δήμαρχο Παλλήνης Αθανάσιο Ζούτσο.

«Είναι μια προσπάθεια στην οποία πρέπει να επιμείνουμε για να ενδυναμωθεί, γιατί ο στόχος της είναι μοναδικός. Αν το δικαίωμα στην ευδαιμονία αποκτήσει νομική υπόσταση (γιατί θεωρητικά υπάρχει στην Ε. Ε), τότε θα παρέχει νομοθετική προστασία από την οποία θα απορρέουν αντίστοιχες υποχρεώσεις. Αν υπήρχε στην Ε.Ε το δικαίωμα της ευτυχίας όλοι αυτοί οι δανειστές, όπως τους αποκαλούμε, θα αντιμετώπιζαν τους Έλληνες και τους υπόλοιπους ευρωπαίους με ηπιότερο τρόπο μέσα σε ανθρωπιστικά πλαίσια», συμπληρώνει ο δήμαρχος.

Το δικαίωμα στην ευτυχία εφαρμόστηκε με επιτυχία στα αμερικανικά δικαστήρια

Το δικαίωμα στην επιδίωξη της ευδαιμονίας είχε εκφραστεί πολιτειακά για πρώτη φορά το 1776 από τον συντάκτη της Διακήρυξης της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας Τόμας Τζέφερσον, όπου εκεί αναφέρεται ότι: «Θεωρούμε αυτές τις αλήθειες αυταπόδεικτες: ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι, ότι είναι προικισμένοι (…) με ορισμένα αναπαλλοτρίωτα δικαιώματα, μεταξύ των οποίων η ζωή, η ελευθερία και η επιδίωξη της ευδαιμονίας». «Οι άνθρωποι είναι φορείς των δικαιωμάτων τόσο με την έννοια της παροχής προστασίας τους από το Κράτος, όσο και με την έννοια των αγώγιμων και εξαναγκαστικών έννομων αξιώσεων, σε περίπτωση προσβολής τους.

Η πρακτική, δηλαδή, σημασία των ατομικών δικαιωμάτων έγκειται στο ότι η τήρησή τους υποβλήθηκε στον δικαστικό έλεγχο, μέσω κυρίως της αναγνώρισης του ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων από τα Δικαστήρια», εξηγεί η δικηγόρος Ελένη Καπράλου.

Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, το δικαίωμα στην επιδίωξη της ευδαιμονίας εφαρμόστηκε με επιτυχία σε αρκετές περιπτώσεις στα αμερικανικά δικαστήρια (υποθέσεις “Loving κατά Virginia”, “Meyer κατά Nebraska”, “Morris v. New Mexico” και “Washington v. Glucksberg”). Στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ο οποίος έχει ενσωματωθεί και στο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα, κατοχυρώνονται ανθρώπινα δικαιώματα, με ιδιαίτερη έμφαση στο δικαίωμα της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Ο Χάρτης όμως, δεν συμπεριλαμβάνει το δικαίωμα στην επιδίωξη της ευδαιμονίας. «Αν αντιπαραβάλλουμε το δικαίωμα στην αξιοπρέπεια με το δικαίωμα στην επιδίωξη της ευδαιμονίας, θα αντιληφθούμε ότι πρόκειται για δυο διαφορετικά δικαιώματα. Ειδικότερα, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η οποία παρεμπιπτόντως κατοχυρώνεται από το γερμανικό σύνταγμα, δεν ταυτίζεται ως έννοια ούτε με την ανθρώπινη αξία, η οποία κατοχυρώνεται από το ελληνικό, ούτε με την ευδαιμονία.

Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια ως έννοια αναφέρεται στην κοινωνική διάσταση του ατόμου, και όχι στην σωματική ή πνευματική. Προσδιορίζεται μάλιστα από αξιολογικές κρίσεις που επικρατούν στην κοινωνική συνείδηση. Σε πρακτικό επίπεδο για παράδειγμα, όταν το κράτος δεν παρέχει τα μέσα για την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, δεν προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, αφού σε αυτήν δεν ανήκει το δικαίωμα της υγείας.

Μήπως όμως προσβάλλει την ανθρώπινη αξία και την επιδίωξη της ανθρώπινης ευδαιμονίας;

Συνεπώς, όταν μιλάμε για ευδαιμονία εννοούμε κάτι διαφορετικό, θέλουμε δηλαδή να προστατεύσουμε ένα νέο, διαφορετικό έννομο αγαθό, το οποίο δεν μπορούν να προστατεύσουν τα ήδη υπάρχοντα δικαιώματα.», συμπληρώνει η δικηγόρος.

Ο ΟΗΕ θεσπίζει την Παγκόσμια Ημέρα της Ευτυχίας

Η Παγκόσμια Ημέρα της Ευτυχίας, θεσπίστηκε από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) στις 28 Ιουνίου του 2012, μετά από πρόταση του κράτους του Μπουτάν και γιορτάστηκε για πρώτη φόρα στις 20 Μαρτίου του 2013, αναγνωρίζοντας ότι η ευδαιμονία είναι βασικός σκοπός και δικαίωμα του ανθρώπου.

Προφανώς διότι ο ΟΗΕ αποδέχθηκε ότι υπάρχει μια νέα ανάγκη, ιδίως κοινωνική και πανανθρώπινη, για την συνειδητή κατοχύρωση της ευτυχίας ως θεμελιώδους σκοπού του ανθρώπου. «Είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας ιδέας που ξεκίνησε από ένα μικρό κράτος στη γη και έγινε ένα παγκόσμιο κίνημα δίνοντας κίνητρο να επαναπροσδιοριστεί η έννοια της ευτυχίας, που έχει ατομική και συλλογική (κοινωνική) διάσταση», σχολιάζει ο εκπρόσωπος του Συνδέσμου Φιλίας Ελλάδας-Μπουτάν Ρομόλο Γκαντόλφο.

Πριν τη θέσπιση της Παγκόσμιας Ημέρας από τον ΟΗΕ είχαν σημειωθεί μεμονωμένες προσπάθειες κρατών ως προς την επίτευξη της ευτυχίας, όπως αυτή το 2008 του Γάλλου Προέδρου Νικολά Σαρκοζύ, που είχε ανακοινώσει ότι και η χώρα του θα ξεκινούσε να μετράει το δείκτη ευτυχίας των πολιτών της και είχε δημιουργήσει την Επιτροπή Ελέγχου Οικονομικών Επιδόσεων και Κοινωνικής Προόδου (Commissionon the Measurement of Economic Performance and Social Progress), με πρόεδρο τον βραβευμένο με Νόμπελ στα Οικονομικά Joseph E. Stiglitz.

Η Ε.Ε που έχει ομοσπονδιακό χαρακτήρα και διέπεται από κοινούς κανόνες, επηρεάζει τα εσωτερικά θέματα των κρατών-μελών και των πολιτών τους, με τρόπο αποφασιστικό, με αποτέλεσμα η ζωή και ευδαιμονία του ανθρώπου να έχει ξεφύγει πλέον από τα στενά όρια του εθνικού κράτους, και να ανατίθεται σε ευρύτερα, αποκεντρωμένα και πιο απρόσωπα μορφώματα, όπως η Ένωση και άλλοι οργανισμοί, με συγκεκριμένες εφαρμοστέες πολιτικές. Από αυτά καταδεικνύεται ότι έχουν μεταβληθεί σε μεγάλο βαθμό οι συνθήκες και το περιβάλλον μέσα στο οποίο ο σύγχρονος άνθρωπος ζει, δραστηριοποιείται, και κατ’ επέκταση ασκεί στην πράξη τα ατομικά του δικαιώματα.

Ο κίνδυνος προσβολής των ατομικών δικαιωμάτων δεν προέρχεται πλέον μόνο από το εθνικό κράτος.